آزاده حتی در سرای قدرت

hamid_farkhondeh@hotmail.com

آیت الله منتظری از نادر مراجع شیعه بود که زندگی اش عین دیانت اش بود. به حق و عدالت صرفا به مقتضای کلاس درس فقه یا برای انتشار توضیح المسائل نپرداخت. او حق و عدالت را زیست، فریاد کرد. آنهم نه تنها در کلاس های درس حوزه یا بر منابر وعظ در جایگاه روحانی مخالف حکومت شاه، بلکه آنگاه که انقلاب او را از تبعیدگاه ها و زندان های طولانی در سرای قدرت نشاند نیز همچنان آزاده ماند. تنها از تکالیف شیعیان سخن نگفت، بر حقوق آنان نیز تاکید کرد. فقیهی بزرگ بود اما دین او و فقه او چنان فربه نبود تا بر اخلاق سایه اندازد. از حقوق بی پناهترین شهروندان ایرانی، یعنی بهائیان دفاع کرد.

رسم زمانه چنین بوده است که مبارزان از جان گذشته یا روحانیون شجاع و آزاده با قدرت های حاکم درافتند، از حق و عدالت بگویند، زجرها بکشند و تبعیدها بروند، اما آنگاه که خود به حکومت رسیدند اخلاق را فدای قدرت و حق را فدای مصلحت حفظ حکومت خویش کنند. مخالفان و منتقدان را زجر دهند و به تبعید بفرستند. آیت الله منتظری بحق استثنایی بر این قائده دردناک و خونبار در تاریخ سیاسی ایران بود.

شگفت انگیز اینکه آیت الله منتظری از سنت ایران آمد اما رسمی نو درانداخت. امروز دست شعبده قدرت برای بسیاری باز شده و نگاه لنینی دولت محور جای خود را به نگاه مدنی جامعه محور داده است. در آن سال های سیاه که انقلاب تلخ ترین محصول خویش را با اعدام هزاران زندانی سیاسی ارائه داد، حکومتیان هنوز سودای ساختن بهشت را داشتند. بسیاری از مخالفان حکومت نیز در رویای گرفتن قدرت حکومتی برای پایان دادن به معضلات کشور بودند. در چنان عصری بود که آیت الله منتظری از کوچه های سنت جامعه ایرانی آمد، اما حتی به مخالفان مدرن حکومت نیز نه تنها درس آزادگی، که راه ساختن جامعه مدرن نشان داد.

بودند دمکراسی خواهانی که بر آن بودند و شاید هنوز بر این نظر باشند که اگر آیت الله منتظری رهبر انقلاب اسلامی را بخاطر اعدام های سال 67 مورد انتقاد شدید قرار نداده بود، از مقام خود عزل نمی شد و می توانست بعد از درگذشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، بعنوان رهبر جدید به اصلاحات مورد نظر خویش بپردازد. می گویند آقای منتظری بودنش در آن سال ها در مقام رهبری نظام می توانست بسیار بحال مردم و کشور مفیدتر باشد تا آنکه مجبور به سکوت شود یا در حصر خانگی قرار گیرد.

آزادگی آیت الله منتظری اما فراتر از آن بود که حق و عدالت را قربانی مصلحت گرایی سیاسی کند. از سوی دیگر، دو دهه بعد از کنار گذاشته شدن او از مقام جانشینی آیت الله خمینی، اکنون جامعه ایرانی و فعالان و نخبگان سیاسی آن بیش از پیش به این نتیجه رسیده اند که کسب قدرت سیاسی از سوی دمکراسی خواهان بدون تقویت جامعه مدنی، به تثبیت دمکراسی منجر نخواهد شد. آیت الله منتظری چه شایسته و بموقع عطای حکومت را به لقای زشت قدرت بخشید. چه درس بزرگی این مجاهد نستوه به فرزندان خویش داد.

آیت الله منتظری همواره در برابر اسلام پناهان مستبد و متحجر حامی فرزندان سبز خویش بود. فرزندانی که جای پیام های دلگرم کننده وی ر ادر حرکت های روزهای بزرگ در پیش رو بسیار خالی خواهند دید.